As fronteiras e as identidades raianas entre Portugal e España

• Main Author: Risco, Luis (coord.)
• Publication Date: 2024
• Other Authors: Llana, César (coord.), Xerardo Pereiro
• Format: Book
• Language: por
• Source: Repositórios Científicos de Acesso Aberto de Portugal (RCAAP)
• Download full: https://hdl.handle.net/10348/13181
• topic: Fronteira; Portugal-Espanha

Todo curso ten unha memoria non contada que axuda a entender mellor este. Alá pola primavera do ano 2006 un grupo de galegos e portugueses conspiraban nun lugar da fronteira luso-española. Nese encontro intelectual conspirativo naceu a idea de facer un curso sobre a fronteira desde perspectivas plurais, diversidade de obxectos, métodos e problemáticas. A idea era reunir investigadores españóis e portugueses que despois de 20 anos de integración na Unión Europea nos desen un retrato reflexivo sobre os procesos de transformación da fronteira. Non pretendíamos crear un “chiringuito” máis, senón dar continuidade ao que nos anos 1990 a UTAD, a Universidade deVigo e outras institucións formalizaran. A cousa quedou un pouco parada a inicios do ano 2000, pero agora pretendemos recuperar o intercambio intelectual necesario que nos sirva para ultrapasar o viver de costas durante décadas. A verdade é que outros proxectos na fronteira luso-española ou hispano-lusa, según se mire, provocaron en nós unha certa envexa saudable, referimos a exemplos como o Centro de Estudos Ibéricos da Guarda, o Centro Cultural Raiano (Idanha-a-Nova) ou os Gabinetes de Iniciativas Transfronteirizas de Castilla y León, e especialmente o de Extremadura. Estos exemplos están loitar contra o abandono da fronteira, a favor do seu desenvolvimento por medio de complicidades e estratexias cooperativas entre veciños formais que pouco a pouco se converten en amizades. Coas reflexións do curso non pretendíamos só publicar un libro máis, senón tirar ideas para mellor cooperar entre o Norte de Portugal e a Galiza, non só no ámbito institucional e interuniversitario, senón nos ámbitos propios da sociedade civil e do mundo asociativo, que son axentes de dinamización moi importantes na definición do futuro da “raia”. Os ventos foran favorables á nosa idea, ben acollida pola Fundación Vicente Risco (Allariz), o Museo Etnolóxico de Ribadavia, a Dirección Xeral de Patrimonio Cultural (Xunta de Galicia), a Câmara Municipal de Chaves e a Fundación para a Ciência e a Tecnologia (Ministêrio do Ensino Superior). A todos eles o nosso “muito obrigado!”, pero especialmente a Xosé Carlos Sierra (Delegado da Consellería de Cultura en Ourense), FelipeArias (Director Xeral de Patrimonio Cultural) e Américo Nunes Peres (Delegado do Magnífico Reitor da UT AD no pólo de Chaves). Ademais dos apoios institucionais contamos con apoios persoais sen os cales o curso non se tería desenvolvido: Dona Teresa (UTAD); Ana Maria (Albergaria Jaime – Chaves); as alunas do 4º Ano de Turismo (2005-2006) Paula Moura, Cristiana e Susana; Chago e Pilar (do Museu Etnolóxico de Ribadavia). Pero o curso contou con un combustible fundamental que foron os palestrantes. Se ben non estaban todos os investigadores que teñen traballado sobre a fronteira, algo moi difícil ou imposible, si que participaron unha magnífica representación que achegaron contributos orixinais e novidosos. Estamos a falar de máis de 20 investigadores procedentes de máis de 20 universidades e centros de investigación. Estamos moi agradecidos aos palestrantes e participantes pola sua adesión ao curso, pola forma entusiasmada como aderiran e polos seus contributos. Desde o inicio a maioría dos convidados fixeran un espazo nas suas axendas para brindarnos o seu tempo e amizade. Lamentar que nesta publicación non puidemos publicar por diferentes razóns e circunstancias, as comuniacións deAntonio Medeiros (ISCTE), Valentín Cabero (Universidad de Salamanca), Xosé Santos Solla (Universidade de Santiago de Compostela), William Kavanagh (Universidad San Pablo CEU) e Luis García Mañá. O curso serviu para arrancar novos proxectos. Así por exemplo, nasceu un proxecto de investigación internacional sobre a construcción sociopolítica da fronteira hispano-lusa que actualmente recibiu apoio do Ministerio da Ciencia español. Tamén naceu outro sobre as memorias da “raia” luso-galega que cada vez máis se concretiza no proxecto “Raia Viva” (ver www.raiaviva.org). O curso tivo lugar en dous lugares de dous países, Ribadavia e Chaves. O primeiro debido ao interese do Museu Etnolóxico de Ribadavia e o segundo a interese do pólo da UTAD en Chaves de re-criar un campus transfronteirizo. Esta dinâmica levou a desenvolver unha loxística complexa que nos situou sobre os problemas de relacións transfronteirizas. É así que se aprende e se madura, nas dificultades e nos intercambios. Fronteiras, identidades transfronteirizas, relacións na raia entre España e Portugal, ollares cruzados, son as temáticas principais abordadas polos autores do texto que agora se presenta. Achegamos así ao público en xeral investigacións dispersas feitas por investigadores especialistas en ciencias sociais e humanas. Como experiencias humanas que son os cursos de verán teñen un cariz especial, de certa forma mudanse algunhas rotinas e por outro lado coñecese xente nova e reforzanse vínculos entre os xa coñecidos. Pensamos que o feito de non ser un curso con moitos alunos permitiu un maior diálogo e intercambio informal, tornando máis acesibles os palestrantes. Axudou a ese obxectivo o programa social de visitas a lugares emblemáticos na fronteira comoVilarelho da Raia, Cambedo, Montalegre, Tourém ou o Couto Mixto. Os textos que agora se publican presentan perspectivas disciplinares plurais: Historia, Xeografía, Antropoloxía, Linguística, Economía. Tamén presentan perspectivas metodolóxicas e teóricas plurais. Un leitor atento saberá apreciar e comparar esta, non querendo ser nós agora aquí a interpretar estas. Ademais, os terrenos de traballo dos autores permiten falar de “fronteiras” luso-españolas e de “raias” (elemento relacional e non liminal). O leitor vai encontrar traballos sobre a fronteira entre a Andalucía e o Algarve, as Extremaduras, Castilla-León e a Beira, Castilla y León eTrás-os-Montes, Norte de Portugal e Galiza. Deseñamos así un cuadro comparativo de reflexión académica, pero tamén de experiencias, ensaios de desenvolvimento e miradas cruzadas entre portugueses e españóis.